خودروهای گازسوز از اواسط دهه هفتاد وارد بازار ایران شدند. این خودروها در ابتدا با قابلیت استفاده از سوخت CNG و سپس LPG عرضه شدند. در سال‌های اخیر تبلیغات زیادی جهت خرید خودروهای دوگانه‌سوز و تشویق مردم به گازسوز کردن خودروهای بنزینی خودشان شده است، که مهم‌ترین دلایل آن کاهش مصرف بنزین و در نتیجه کاهش آلایندگی خودروها بوده است. در این مطلب از دیجی ماشین، نحوه دوگانه‌سوز کردن خودرو را برای شما شرح خواهیم داد؛ چرا که این موضوع اخیرا مورد توجه بسیاری از کاربران قرار گرفته است.
مراحل دوگانه‌سوز کردن خودرو
برای گازسوز کردن خودروهای بنزینی از کیت‌های آماده استفاده می‌شود. بخشی از این کیت شامل قطعات الکترونیکی و مخزن و لوله‌های مرتبط با آن است. قسمت دیگر آن شامل مجموعه قطعات موردنیاز برای تبدیل و رساندن گاز به داخل موتور خودرو است.
نصب مخزن
مخزن خودروهای دوگانه‌سوز در صندوق عقب یا زیر خودرو نصب می‌شود و گاز با کمک لوله‌های مسی و آلومینیومی باریک به رگولاتور سوخت می‌رسد. مخازن گاز CNG معمولا به‌صورت یکپارچه از جنس فولاد ساخته می‌شوند که همین منجر به وزن زیاد آن‌ها می‌شود. مخزن‌های کامپوزیتی گاز CNG وزن بسیار کمتری دارند؛ اما استفاده از آن‌ها رایج نیست. مخازن گاز LPG به دلیل فشار بسیار کمتر این گاز، وزن کمتر و قیمت پایین‌تری دارند.
سیم‌کشی و قطعات مربوط به برق سیستم
بخش الکتریکی و برقی کیت دوگانه‌سوز شامل سیم‌ها، کلید تغییر وضعیت سوخت، بخش کنترل‌کننده با کارکردی شبیه به ECU موتور و… می‌شود. این بخش مثل سیم‌کشی اصلی موتور، تمام دستورات و کارهای لازم برای یک پاشش دقیق و مناسب را انجام می‌دهد.
بخش قطعات مکانیکی
فشار گازی که از سمت مخزن و با دستور بخش الکترونیک به سمت موتور خودرو می‌رود، باید برای سوخت‌وساز در پیشرانه کاهش پیدا کند. گاز وارد رگولاتور سوخت شده و دچار کاهش فشار شدیدی می‌شود. همچنین رگولاتور با گردش آب از سمت رادیاتور، این گاز بسیار خنک را گرم می‌کند تا از یخ‌زدگی آن جلوگیری شود. دیگر قسمت‌های این بخش شامل درجه نمایشگر فشار گاز، لوله‌ها و شلنگ‌ها، شیر برقی، میکسر گاز و… هستند.
در نسل اول کیت‌های دوگانه‌سوز خودرو، یک میکسر در دهانه ورودی هوا به موتور قرار داشت و گاز پس از ترکیب با هوا، به سمت موتور می‌رفت. این سیستم با وجود ارزان‌تر بودن، افت توان بیشتر و کیفیت کاری پایین‌تری داشت. اما در نسل‌های بعدی کیت‌های دوگانه‌سوز خودرو از سیستم MPFI استفاده شد، یعنی برای هر سیلندر یک نازل جداگانه قرار داده شد تا گاز را به مقدار دقیق و در زمان مناسب تزریق کند.
فرق گاز CNG و LPG و LNG
با وجود اینکه در ایران فقط گاز CNG برای خودروها مجاز است و گاز LPG به‌صورت غیرقانونی فروخته می‌شود، اما در سایر کشورها از گاز LNG نیز استفاده می‌شود. گاز CNG یا همان گاز شهری به‌صورت بسیار فشرده در مخازن خودرویی ذخیره می‌شود. گاز LPG یا گاز مایع در گذشته در سیلندرهای کوچک و بزرگ برای پخت‌وپز در خانه‌ها به کار می‌رفت و امروزه نیز در صنایع و مشاغلی مثل جوشکاری، صافکاری و ایزوگام مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما گاز LNG همان گاز CNG مایع است که مزایای آن امکان ذخیره‌سازی و خطرات کمتر از گاز CNG هستند. در برخی از کشورهای اروپایی از این سوخت پاک برای خودروهای تجاری نیز استفاده می‌شود.
روش‌های دوگانه‌سوز کردن خودرو
دو روش گازسوز کردن خودرو استفاده از سامانه ایجادشده توسط دولت یا مراجعه حضوری به یکی از مراکز مجاز دوگانه‌سوز کردن خودروها است. در روش اول می‌توان از کمک‌هزینه‌های دولتی استفاده کرد، اما سهمیه بنزین ماهانه کارت سوخت نصف می‌شود. در روش دوم تغییری در مقدار شارژ ماهانه کارت سوخت به وجود نخواهد آمد.
تعمیر و نگهداری خودروهای گازسوز
تمام قسمت‌های سیستم گاز LPG و CNG قابل تعمیر است و تنها قسمت غیرقابل تعمیر که دستکاری آن بسیار خطرناک است، مخزن آن‌هاست. بیشترین خرابی در بخش قطعات مکانیکی این سیستم به وجود می‌آید، که از جمله این خرابی‌ها می‌توان به کثیفی فیلترها، خرابی شیرهای برقی، پاره شدن پرده دیافراگم رگولاتور، پوسیدگی و نشت آب و گاز از رگولاتور، خرابی میکسر، خرابی سوزن‌های نازل و… اشاره کرد. تنها ایراد برقی این سیستم معمولا خرابی دکمه تغییر وضعیت است که منجر به عدم تغییر درست بین سوخت گاز و بنزین می‌شود.
اهمیت سلامت سیستم برق در خودروهای دوگانه‌سوز
یکی از مهم‌ترین بخش‌های خودروهای دوگانه‌سوز، قسمت برق موتور و سیستم جرقه‌زنی آن شامل کویل، وایر و شمع است. سوخت گاز حساسیت بیشتری نسبت به بنزین به سلامت جرقه و قدرت آن دارد، به همین دلیل ایراد در این بخش در زمان استفاده از گاز خودش را بیشتر نشان می‌دهد. ایراد در سیستم برق منجر به کاهش قدرت خودرو، خروج دود سیاه از اگزوز و انفجار درون مسیر اگزوز یا اصطلاحا عطسه کردن موتور می‌شود.
خودروهای گازسوز در سایر کشورها
برخلاف تصور عموم، خودروهای دوگانه‌سوز در کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا نیز وجود دارند و برخی از شرکت‌های بزرگ دنیا مثل ایویکو، مرسدس بنز و ولوو خودروهای تجاری سنگین با سوخت LNG را در بازارهای بین‌المللی عرضه می‌کنند. سیستم گازسوز کردن خودروهای بنزینی نیز در بسیاری از کشورها وجود دارد و فقط مختص ایران یا کشورهای در حال توسعه نیست.
هزینه گازسوز کردن خودروها
هزینه گازی کردن خودروها در حال حاضر در حدود ۴ تا ۸ میلیون تومان است، که این مبلغ به نوع و اندازه مخزن و نوع کیت و سازنده آن بستگی دارد. دولت شرایط و تسهیلاتی برای تشویق مردم به دوگانه‌سوز کردن خودروها در نظر گرفته است و با توجه به کاهش قابل‌توجه هزینه طی‌شده با گاز نسبت به بنزین، مبلغ خرج‌شده توسط مالکان نیز به مرور به آن‌ها برگشت داده می‌شود.
مزایای دوگانه سوز کردن خودرو
خودروهای دوگانه‌سوز قابلیت پیمایش بیشتر و نیاز به توقف در طول مسیر و سوخت‌گیری کمتری دارند. همچنین در صورت بروز مشکل در یک سیستم سوخت‌رسانی، خودرو می‌تواند با سوخت دوم به راه خود ادامه دهد.
هزینه سوخت CNG بسیار کمتر از بنزین است و هزینه اولیه تجهیز خودرو به سیستم گازسوز نیز به مرور زمان به مالک برمی‌گردد.
با افزایش تعداد خودروهای گازسوز، مصرف بنزین کاهش پیدا کرده و هزینه‌های صرفه‌جویی شده در سایر بخش‌های کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین آلایندگی گاز کمتر از بنزین است.
گاز CNG برخلاف LPG برای استفاده در خودرو بسیار ایمن است و خطر آتش‌سوزی آن در تصادفات حتی از بنزین کمتر است. دلیل این موضوع مخزن بسیار مقاوم و پخش شدن سریع آن در فضا است، در حالی که بنزین در صورت تصادف و نشتی در هوا پخش نمی‌شود و احتمال اشتعال آن بیشتر است.
معایب دوگانه‌سوز کردن خودرو
دوگانه‌سوز کردن خودروها نیازمند نصب یک مخزن اضافه روی خودرو است، که باعث افزایش وزن خودرو و کاهش گنجایش صندوق عقب یا قسمت بار می‌شود.
گاز LPG وCNG به خوبی بنزین با موتور خودرو سازگار نیستند و باعث ایجاد آسیب به بخش‌هایی از موتور می‌شوند.
همچنین در حالت استفاده از گاز، به ویژه گاز CNG، توان موتور به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
افزودن یک مسیر سوخت‌رسانی جدید به خودرو باعث افزایش استهلاک و نیاز بیشتر به تعمیر و نگهداری بخش‌های اضافی می‌شود.
افزایش وزن خودرو به خاطر افزودن تجهیزات منجر به افزایش مصرف سوخت در حالت بنزین و افزایش آلایندگی می‌شود.
علت ممنوعیت استفاده از گاز LPG برای خودرو
گاز LPG در جریان تقطیر نفت خام و تولید بنزین به دست می‌آید، به همین دلیل هزینه‌های زیادی صرف تولید آن می‌شود. از طرفی این گاز برای مصارف خاص مثل منازل مسکونی فاقد لوله‌کشی گاز و مشاغلی مثل صافکاری و جوشکاری تولید می‌شود و استفاده از آن در خودروهای شخصی فشار مالی زیادی به دولت وارد می‌کند. بنابراین دولت عرضه این گاز را به‌صورت آزاد و گسترده انجام نمی‌دهد و از مالکان خودروها می‌خواهد از گاز CNG که در سراسر کشور در دسترس قرار دارد استفاده کنند.
علت علاقه دولت به دوگانه‌سوز کردن خودرو چیست؟
قیمت CNG در مقایسه با بنزین پایین است، چون در زمان استخراج نفت از منابع و سفره‌های زیرزمینی گاز به دست می‌آید. همچنین به دلیل اینکه نمی‌توان آن را ذخیره کرد باید به‌سرعت در کل کشور مورد استفاده قرار گیرد.
چون برخی از سفره‌های زیرزمینی به صورت مشترک بین کشورها قرار دارند، هر کشوری بتواند سهم بیشتری از این گاز را برداشت کند سود بیشتری کرده است. لازمه برداشت بیشتر امکان استفاده و توزیع بیشتر است، چون امکان ذخیره‌سازی این گاز به صورت اقتصادی وجود ندارد.
همچنین می‌توان گاز CNG را توسط پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها به سایر سوخت‌ها و مخصوصا بنزین تبدیل کرد.
از طرفی، افزایش استفاده از گاز CNG باعث کاهش مصرف بنزین و در نتیجه کاهش هزینه‌های دولت برای واردات بنزین خواهد شد. این صرفه‌جویی می‌تواند در توسعه و ساخت پالایشگاه‌ها برای تبدیل گاز به بنزین و سایر محصولات مورد استفاده قرار گیرد.
جمع بندی
مشکلاتی از جمله خرابی سرسیلندر و کاهش چشمگیر قدرت خودروهای دوگانه‌سوز قدیمی منجر به کاهش محبوبیت خودروهای گازی در بین مردم شده بود. اما کیت‌های دوگانه‌سوز امروزی که از نوع تزریق چندنقطه‌ای هستند، این مشکلات را تا میزان بسیار زیادی رفع کرده‌اند.
دوگانه‌سوز کردن خودروها باعث کاهش آلایندگی و کاهش هزینه‌های تولید بنزین خواهد شد. همچنین گاز تولیدی در کشور باید به سرعت مصرف شود و خودروهای گازسوز یکی از بهترین مصرف‌کنندگان در این زمینه هستند.
